این روزها همه می‌دانیم که قصه دیگر تنها کاربرد سرگرمی ندارد. قصه‌ها می‌توانند ذهن و قلب کودکان را با هیجانات و احساسات گوناگون آشنا کنند. شنیدن داستان، به کودک فرصت می‌دهد دنیای درون خود را بهتر بشناسد و احساساتش را بیان کند. قصه‌ها به شکل طبیعی حس همدلی و درک دیگران را در کودک پرورش می‌دهند.
کتاب‌های صوتی با فعال کردن تخیل، کودک را به تصویرسازی و خلاقیت تشویق می‌کنند. این تجربه‌ها، حتی بدون کتاب یا تصویر، می‌توانند لحظات آرامش‌بخش و لذت‌بخش برای کودک فراهم کنند. با قصه‌های صوتی، کودکان می‌توانند هر روز و در هر شرایطی با دنیای داستان‌ها همراه شوند.
معرفی اهمیت رشد هیجانی در کودکان
تقریباً غیرممکن است تجربه‌ای را تصور کنیم که بدون هیجان باشد. امتحان کنید: به یاد بیاورید دیشب شام چه خوردید. چه هیجانی به ذهن‌تان می‌آید؟ چه افکار، تصاویر یا برنامه‌هایی در شما برانگیخته شد؟ آیا حالا گرسنه‌تر شده‌اید؟
ما همواره در حال ابراز، تشخیص و تفسیر هیجان‌ها در خودمان، فرزندانمان، همکارانمان و حتی غریبه‌ها هستیم. با وجود این، شاید تعجب کنید اگر بدانید که هیجان تا دهه‌ی ۱۹۷۰ به عنوان یک فرایند رشدی مطالعه نشده بود. تنها در ۲۰ سال اخیر توجه پژوهشی گسترده‌ای به توضیح تغییرات هیجانی از نوزادی تا بزرگسالی معطوف شده است.
«رشد هیجانی عبارت است از پدیدار شدن تجربه، ابراز، درک و تنظیم هیجان‌ها از بدو تولد و رشد و تغییر این ظرفیت‌ها در سراسر کودکی، نوجوانی و بزرگسالی. رشد هیجان‌ها در پیوند با رشد عصبی، شناختی و رفتاری شکل می‌گیرد و در بستر اجتماعی و فرهنگی خاصی رخ می‌دهد.»
شاید برایتان جالب باشد که بدانید شاید نوزادان و کودکان خردسال اولین گروهی نباشند که هنگام فکر کردن به سلامت روان به ذهنمان می‌آیند، اما تجربه‌های اولیه به‌طور بنیادین بر رشد عصبی و در نتیجه سلامت روان در تمام عمر تأثیر می‌گذارند.
اما واقعیت این است که سال‌های نخست زندگی، دوره‌ای از سازمان‌یافتگی سریع مغزی است که بنیان یادگیری، سلامت و رفتارهای آینده را شکل می‌دهد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تجربه‌های مثبت یا منفی کودک، ساختار مغز او را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برای مثال، کودکانی که دچار بدرفتاری یا محرومیت عاطفی می‌شوند، در نواحی مرتبط با هیجان و پردازش پاداش در مغز تغییرات ساختاری نشان می‌دهند.
سازمان «Zero to Three» سلامت روان در نوزادان و خردسالان را چنین تعریف می‌کند:
«ظرفیت در حال رشد کودک از بدو تولد تا ۵ سالگی برای برقراری روابط نزدیک و ایمن با بزرگسالان و همسالان، تجربه و مدیریت و ابراز طیف کامل هیجان‌ها و کاوش محیط و یادگیری – همه در بستر خانواده، جامعه و فرهنگ.»
نتایج تحقیقات تازه
شنیدن قصه، حس همدلی، درک هیجانات و حتی کاهش استرس را در کودکان تقویت می‌کند. کتاب‌های صوتی به‌دلیل ماهیت شنیداری خود می‌توانند تأثیر ویژه‌ای بر پرورش هیجان در کودکان داشته باشند. گوش دادن به داستان، تخیل را فعال می‌کند و کودک بدون تصویر آماده، خودش دنیای ذهنی‌اش را می‌سازد. صدای راوی با لحن، مکث و تاکیدهایش احساسات را منتقل می‌کند و کودک از این طریق هیجان‌ها را بهتر درک می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که کتاب‌های صوتی باعث تقویت همدلی، کاهش استرس، و افزایش توانایی درک هیجانات می‌شوند.
همچنین، چون کودک می‌تواند هنگام استراحت یا پیش از خواب به داستان گوش دهد، کتاب‌های صوتی به تجربه‌ای آرامش‌بخش و مؤثر برای رشد هیجانی تبدیل می‌شوند.
چرا قصه‌های صوتی؟
پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که قصه‌های صوتی تأثیری فراتر از سرگرمی بر کودکان دارند. تحقیقی در دانشگاه آکسفورد نشان داد کودکانی که به قصه‌های صوتی گوش می‌دهند، توانایی بیشتری در تشخیص احساسات و بیان هیجان‌های خود دارند. این موضوع به‌ویژه در سنین پیش‌دبستانی که واژگان کودک محدود است، اهمیت زیادی دارد.
قصه‌ها علاوه بر این‌که سرگرم‌کننده‌اند، ابزاری درمانی نیز محسوب می‌شوند. متخصصان روانشناسی کودک دریافته‌اند که گوش دادن به داستان‌های آرامش‌بخش می‌تواند سطح کورتیزول (هورمون استرس) را در بدن کاهش دهد. در واقع، وقتی کودک در پایان یک روز پرهیجان قبل از خواب به قصه گوش می‌دهد، ذهن او آرام‌تر می‌شود و خواب بهتری تجربه می‌کند.
از سوی دیگر، قصه‌های صوتی به کودک این امکان را می‌دهند که بدون تکیه بر تصاویر آماده‌ی کتاب یا تلویزیون، خود دست به تصویرسازی ذهنی بزند. همین فرآیند به رشد قوه‌ی تخیل، خلاقیت و توانایی حل مسئله کمک می‌کند. روانشناسان کودک تأکید می‌کنند که این نوع تصویرسازی فعال، مغز را برای تفکر انتزاعی و خلاق در آینده آماده می‌سازد.
قصه‌های صوتی پاسخی هوشمندانه به سبک زندگی پرمشغله‌ی امروز هستند. بسیاری از والدین فرصت کافی برای خواندن کتاب به‌طور منظم برای فرزندشان ندارند، اما با قصه‌های صوتی، کودک می‌تواند در هر شرایطی از داستان بهره ببرد. افراد می‌توانند در مسیر مدرسه یا سفر با هدفون به قصه گوش دهند .پیش از خواب با یک داستان آرامش‌بخش ذهن فرد برای استراحت آماده می‌شود و در زمان استراحت یا بازی آرام، شنیدن داستان لذت بخش است.
قصه‌های صوتی دسترسی آسانی به مجموعه‌ای متنوع از داستان‌ها را فراهم می‌کنند؛ داستان‌هایی که شاید نسخه‌ی چاپی‌شان در دسترس کودک نباشد. این موضوع به‌ویژه برای کودکانی که هنوز توانایی خواندن و نوشتن ندارند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. آن‌ها می‌توانند بدون نیاز به متن نوشتاری، از طریق گوش دادن با جهان قصه‌ها آشنا شوند.
نقش ناشران تخصصی
اگرچه قصه های صوتی می‌توانند در نگاه اول برای مخاطبان جذاب باشند، اما تربیت سلیقه شنیداری، موسیقیایی و ادبی نیز بسیار مهم است. از این رو موسسات و مجموعه‌هایی که اقدام به تولید کتاب‌های صوتی مخصوصا برای خردسالان، کودکان و نوجوانان می‌کنند باید به این موضوع توجه ویژه داشته باشند.
همکاری با نویسندگان، گویندگان و روانشناسان کودک برای تولید محتوای صوتی جذاب و مفید بسیار مهم است و انتشارات کودک و نوجوان نردبان https://entesharat.com/ از این ویژگی‌های حرفه‌ای در تولیدات خود استفاده می‌کند. این ناشر در وبسایت خود بخشی را تحت عنوان رادیو نردبان در دسترس علاقمندان قرار داده است که در زیرگروه‌های آن قصه صوتی کودکانه، شعر کودکانه، پادکست کودکان و فایل‌های صوتی آموزشی در دسترس است.
